Türkiye’nin İlk Kadın Mühendisi: Sabiha Rıfat Gürayman

Sabiha Rıfat Gürayman, Türkiye’nin ilk kadın mühendisi ve Anıtkabir’in inşaatının kontrol şefliğini de yapmıştır. Toplumun tabularını başarılarıyla yıkan Sabiha Rıfat Gürayman hayatına göz atalım.

Türkiye’nin İlk Kadın Mühendisi: Sabiha Rıfat Gürayman

Türkiye’nin ilk kadın mühendisi Sabiha Rıfat Gürayman 1910 yılında manastırda dünyaya geldi. ilköğretimini Beşiktaş Esma Sultan İlkokulunda tamamladı. Ardından 1925 yılında Nişantaşı kız orta okulunu bitirdi ve 1927 kadar da İstanbul kız Lisesi’nde devam etti.

Babası subay olan Gürayman 1927’de Yüksek Mühendis mektebinde yani bugünkü İstanbul Teknik Üniversitesi ne girdi.1933 yılında İstanbul Teknik üniversitesinden mezun olan ilk kadın inşaat mühendisi oldu. Mühendislik mesleğini seçmesinde Atatürk’ün kızları mühendis olmalarını teşvik etmesi de rol oynamıştır. Eğitim süreci boyunca çok fazla psikolojik baskı altında kaldı. o dönem için Gürayman çok cesur davrandı ve asla pes etmedi.1933 yılında bir başka kız öğrenci olan Melek Erbil ile birlikte Yüksek Mühendis mektebini bitirdi.

Gürayman, eğitim hayatı botunca yalnızca mühendislik ile ilgilenmedi. Fenerbahçe erkek voleybol takımının kaptanlığını üstlendi. Okulunun takımında başladığı voleybol oyunculuğunu, daha sonra Fenerbahçe voleybol takımında sürdürmüş ve orada erkek arkadaşları ile birlikte pek çok resmi maça çıkmış, erkek takımında ilk kez oynayan kadın sporcu olmuştur. Fenerbahçe; Türkiye’de voleybol takımı da olan ilk kulüp, Sabiha Rıfat Gürayman ise bir kulüp çatısı altında voleybol oynayan ve şampiyonluk kazanan ilk kadın voleybolcu unvanını elde etti.

1933 yılında mezun olan Melek Hanım Sabiha Hanım’a “Şimdi ne yapacağız?” sorusuna “Hiç. Herkes gibi, onlar ne yaparsa biz de onu yapacağız.” diyerek erkek arkadaşlarıyla aralarında bir fark olmadığının bilincinde, başarıya kararlı bir şekilde yürümeye başlar. Sabiha Hanım o yıl Ankara Bayındırlık Baş Mühendisliği’ne atanır, Melek Hanım da Bursa’ya. Melek Hanım daha sonra evlenip mesleğini bırakması sebebiyle Sabiha Hanım kariyerinde belli bir süre rakipsiz olarak devam eder. İlk çalışma yıllarında adı “Mühendis Hanım”a çıkar ve kendisinin ağzından anılarını dinlersek: “Önceleri pek kolay olmuyordu tabi. Odaya giren mühendisi soruyor ve çıkıyordu. Sonra alıştılar, sevdiler de.“ der. Sabiha Hanımın odacısı olan yaşlı adamcağız iş için gelen bir vatandaşla konuşmasında “Bu mühendis hanım var ya, bir rapor verdi mi koca bir binayı yıktırır!” diye anlatır.

1935’te Yüksek Mühendis Mektebi ,mezunlarından alanlarında en iyi olan mühendisleri şehir dışına göndermeye başlar .

İki köprü ihale edilir ve biri Ankara’da inşa edilecektir. Yine ön yargıyla “dağ başında, şantiyede kadın mühendis olmaz.” deseler de Gürayman azmini burada da gösterir ve kendini kabul ettirir. Daha ilk günlerden çadır ve şantiye hayatına alışmış, yine herkes ona “mühendis hanım” diyor; sevgi ve ilgi devam ediyordur. Pek çok kez inşaatı bırakarak gitmek isteyen işçileri ikna edip geri döndürür ve birlikte başladıkları köprüyü beraber bitirirler. Sonraları çalışmalarını takdir eden Beypazarı Köyü halkı Sabiha Rıfat Gürayman’a atfen köprünün ismini “Kız Köprüsü” diye anmışlardır.

Bu başarılı çalışması Sabiha’nın yolunu açar ve İmar İşleri Reisliği emrine atanır. Bu görevde birçok okul, hastane, hükümet konağı, halkevi, köprü ve bina yapımında görev alır. Fakat meslek hayatının en önemli eseri olarak da gördüğü, Ata’sına kadınların önünü kendisiyle başlayarak böylesine açmasına dair olan minnetini ödeme fırsatı bulduğu Anıtkabir inşaatında Anıt-Kabir İnşaatı Başmühendisi olarak on yıl süreyle göreve gelir. Anıtkabir inşaatında bir kadın mühendisin görev alması sadece ülkemizde değil dünya çapında da bir yankı uyandırır.

Anıtkabir’i ziyareti sırasında inşaatın başında “Bir kadın ha!” diyerek kadın mühendisle karşılaşmanın şaşkınlığını gösterdiği Yunanistan Başbakanı Venizelos, Sabiha Gürayman’nın elini sıkarken “Hayatımda ilk defa büyük bir işin başında bir kadın görüyorum. Sizi gerçekten tebrik ederim.” demiş ve kendi ülkesinde de büyük bir övgüyle bahsetmiştir. Gürayman, TBMM inşaatında da aynı dönemde görev almıştır. Anıtkabir, nakil töreninden bir süre sonra Milli Eğitim Bakanlığı’na devredilince Sabiha Gürayman da Yapı ve İmar İşleri Reisliği’nde Teknik Müşavirlik kadrosuna getirilmiştir. Bu görevden kendi arzusu ile emekliye ayrılmıştır. Çok sonra yapılan bir başvuruyla katkılarından dolayı Gürayman’ın fotoğrafı Anıtkabir Hürriyet Kulesi’nde yer alan vitrinde sergilenmeye başlanmıştır.

Sabiha Rıfat, kendisi de bir asker çocuğu olduğu için, şehit çocuklarının okuması gerektiğini düşünmüştür. Bu yüzden de çalışma hayatında elde ettiği tüm servetini İstanbul Teknik Üniversitesi Vakfı’na ve Fevzi Akkaya Temel Eğitim Vakfı’na bağışlamıştır.  Bu vakıflar aracılığıyla da burslar vererek birçok şehit çocuğunun eğitim masraflarını karşılamıştır. 1963 yılında emekli olan Gürayman, 1993’de eşini kaybettikten sonra İzmir’e yerleşmiştir. Cumhuriyet tarihimizin ilk kadın inşaat mühendisi olan Gürayman 4 Ocak 2003 tarihinde, 93 yaşında hayatını kaybetmiştir.

Diğer yazılarımızı okumak için tıklayınız.