Protestan Hareketin Tarihsel Gelişimi

Protestan hareketi anlamak için öncelikle tarihsel gelişimini gözden geçirmek gerekir. Hepimiz malum Avrupa’daki mezhep savaşlarını biliyoruzdur. Kısaca değinmek gerekirse; Avrupa, Roma İmparatorluğu tarih sahnesinden çekildikten sonra bir otorite boşluğuna girmişti. Roma, her şeyden öte hüküm sürdüğü topraklarda doğal olarak bir karar mercii idi. Bu karar mercii yok olmadan hemen öncesinde Roma, Hristiyanlığı kabul etmiş ve bazı düzenlemelere gitmişti. Aziz Pavlus’un etkisiyle yayılmaya başlayan Hristiyanlık artık bir süper gücün resmi diniydi. Ancak bu gücün ömrü uzun olmayacaktı. Süper gücün kendisi (Roma İmparatorluğu’ndan sonra) Hristiyanlık daha doğrusu Katoliklik ve Papalık olacaktı. Onun tahtını ise asırlar sonra aydınlanmanın başlangıcı diyebileceğimiz ”protest” isimlerin öncülüğünde farklı bir mezhep yıkacaktı. Aşamalarına geçelim o zaman.

I. Constaninus’un heykeli

Protestan Hareketin Genel Sebepleri

Papalık kurumunu yukarıda bahsettiğimiz otorite boşluğundan ortaya çıktı. Hristiyanlar tarafından, tarihsel gelişim olarak Aziz Petrus referans alındı. Ancak buradaki konumuz Roma başkentli Avrupa’yı asırlarca yönetecek bir güç odağı olan Papalıktır. Roma’nın I. Constantinus döneminde, Hristiyanlığa geçişiyle birlikte Roma’daki Pontifex Maximus, Papalık’ın öncüsü niteliğinde olacaktı. Bu vakitten sonra Roma çöktü. Buna rağmen Papalık Roma’yı başkent kıldı. Böylelikle Avrupa kıtasında din menşeili bir otorite haline geldi. 1054 yılındaki Schisma (Büyük Ayrılık) ile Katolik Kilisesi Doğu’da kaybettiği hükmünü Batı’da iyice artırmış oldu.

Katolik Kilisesi, Roma’dan kalan dini sakramentleri, gelenekleri, ibadet kurallarını değiştirmişti. Konumuzdaki en önemli unsur ise bu uygulamalardan biri olan endüljanstı. Aslında din reformunu tetikleyen elbette tonlarca unsur vardı fakat endüljans uygulamaları fitili ateşledi. işte bu ve benzeri uygulamalar aslında reform hareketinin çok öncesinde bazı isimlerce gün yüzüne çıktı. Bunlardan biri Lyonlu Pierre Valdo idi. Valdo, 1175 senesinde tüm mal varlığından vazgeçerek onları ihtiyaç sahiplerine bağışlamış ve kendini dine adamıştır. Fakirliği ve mütevazı bir yaşamı amaç edinen bir öğreti ortaya koydu. Ruhban sınıfının ve ona bağlı görevlilerin, Papa’nın mevcut yetkilere sahip olmaması gerektiğini ifade etmiştir. Araf’ın olmadığını söylemiş, ekmek-şarap ayinindeki ekmeğin İsa’nın eti, şarabın da kanı olmadığını ileri sürmüştür. tüm söylemlerinden sonra kendisi ve öğretisi heretik ilan edilmiştir.

Protestan Hareketin Temelini Oluşturan Olaylar

Yine bu geleneğin öncülerinden biri John Wycliffe’dir. Tüm bu şartlarda Oxfordlu teoloji hocası John Wycliffe (1320-1384), düşünceleri büyük bir ses meydana getirmiştir. Wycliffe, Kilise’nin mevcudunu sadece Papalık ve din görevlilerinin oluşturmadığını belirtmiştir. Aslında Kilise’nin tanrı tarafından yüceltilmişlerden müteşekkil olan bir topluluk olduğunu; bundan dolayı da mevcut kilise unsurlarının Deccal’e biat eden kilise karşıtı bir öğreti olduğunu savunmuştur. Wycliffe’e göre tanrıyı anlayabilmek ve onunla karşılaşabilmenin tek doğrudan yolu kutsal kitaplardır. Bu yüzden Kitab-ı Mukaddes’i Latinceden İngilizceye çevirmiştir. Bu olay Luther’in başlatacağı reform hareketine önemli bir aşama olarak tarihe geçmiştir.

Jan Hus Tasviri

Yine diğer bir reform hareketi Jan Hus tarafından gerçekleştirilmiştir. Çek bir ilahiyatçı olan Hus, Wycliffe’in görüşlerinden etkilenmiştir. Din adamlarının ahlaksızlıklarından ve yozlaşmışlıklarından yakınan Hus, bunlara karşı durmuş ve sonunda kilise tarafından aforoz edilmiştir. Constance Konsili’nde yapılan yargılamalarda düşüncelerinden vazgeçmeyince suçlu bulunmuş, sapkınlık ve heretiklik suçlamalarından hüküm giyerek öldürülmüştür. Bu örneklerden de anlaşıldığı üzere reform hareketi bir günde çıkmamıştır. bunun altyapısını oluşturan birçok isim ve olay cereyan etmiştir. Jan Hus ise aslında bu olaydaki en önemli isimdir diyebiliriz. Çünkü Çekya’da bıraktığı gelenekleriyle, Thomas Münzer’in ilerleyen asırdaki hareketinin de bir asır önceden destekçisi oldu. Köylüler Savaşı’nda toplanan büyük köylü güruhunu ateşleyen düşünce adamı olacaktı.

Luther ve Protestan Hareketin Ortaya Çıkışı

Papaz Luther, XVI. yüzyılda verdiği mücadele ile Protestan Ayaklanması’nı başlattı. Luther Katolik Kilisesi’ne karşı ortaya çıkan en büyük devrimsel hareketin mimarıdır. Yayınladığı “Doksan Beş Tez” ile Protestanlık hareketinin doktrinini yazdı. Papa’ya, Katoliklik Mezhebi’ne ve dahi ruhban sınıfına bağlı bulunan tüm şahısları bu tezle sorguya çekmiştir. Bu eleştirilerinden sonra Luther, yaptığı bu vaazı halka da indirgemek istedi. Deyim yerindeyse çarşıda pazarda, bu söylevlerini anlatır, halka ilan eder. Dönemin adetlerine göre münakaşa isteyen birisi yaptığı eleştiriyi bir metin halinde önemli bir yere asardı. böylece herkesin görmesini sağlardı. Luther bu kurala uyarak 31 Ekim 1517’de metnini Wittenberg Sarayı Kilisesi’nin kapısına asmıştı. Endüljanslara eleştiri ve Doksan Beş Tez başlıklı bu metinin muhtevası ruhban ve yönetici sınıfına ağır eleştiriler içeriyordu. Luther’i halkın önüne getiren ve popüler yapan da aslında bu metindi elbette.

Martin Luther, Doksan Beş Tez’i asarken.

15 haziran 1520’de Papa X. Leo, Martin Luther’i aforoz etti. Bunun üzerine görev yaptığı Erfurt Üniversitesi’ne, aforoz bildirisinin gelmesiyle Luther’in öğrencileri, bildiriyi yırtıp suya attılar. Üniversite yönetimi de bu olaya müdahale etmedi. Böylece bir devrimin ayak seslerinin cılız değil güçlü duyulmaya başlandığı bir sürece girildi. Papalık bu durumdan oldukça rahatsız olmuştu fakat verdikleri her tepki Luther’in lehine sonuçlanıyordu. Tüm bunlar yaşanırken Luther yeni kitabını yayınlamıştı. “Hristiyan’ın Özgürlüğü” isimli bu kitap özgürlük tohumlarını da Avrupa’ya saçmaya başlamıştı. Avrupa halklarının lügatına artık yeni bir kelime girmiştir: Özgürlük.

İşte bu kavramın ortaya çıkması ile özgür düşünce de gelişmeye başlamıştı. Luther ateşi yakmış ve Avrupa’yı Avrupa yapacak, skolastik ve gerici düşünceden kurtaracaktı. Aydınlanma Çağı’nın ve modern dünya ideolojilerinin öncüsü olacaktı.

Umarım bir gün bizim topraklarımız da kendi reform ve rönesansını gerçekleştirir…  

Sitemizdeki diğer tarih yazılarımıza ulaşmak için buraya tıklayınız.