NATO

NATO…

Tarih ve Siyaset seven değerli Gossive okuyucuları bu yazımızda sizlere 20. Yüzyılın en önemli siyasi ve askeri olayı olan NATO’nun kurulmasını özetlemeye çalışacağız.

NATO’NUN KURULMASINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Sovyet Rusya’nın rejim ihraç etme ile birlikte işgal faaliyetlerini gireceği düşüncesi Amerika’yı endişelendirmiştir.  Amerika bu olayların önüne geçmek için çalışmalara başladı. Sovyetler Birliğinin işgaline maruz kalabilecek Batı Avrupa’yı koruması altına almaya mecbur bıraktı. ABD’nin Marshall Planı ile Truman Doktrini, Sovyetlerin Orta Doğu ve Avrupa’da uygulamaya çalıştıkları yayılma faaliyetlerine karşı almış oldukları ilk tedbirlerdir. 1948 Berlin Buhranıyla birlikte Amerika ile Sovyetler Birliği’nin işbirliği yaparak, yeni bir barış düzeni kurması ihtimalinin olamayacağını göstermiştir. Sovyetler için yeni bir barış düzeninin kurulmasının aksine geniş alanlara komünist kontrolü altına almanın düşüncesi hâkimdi. Gelişen bu neticeler karşısında Amerika, Sovyetlere karşı Durdurma ( containment ) politikası sergilemiştir. Amerika bundan sonra Sovyet yayılmasını durdurmak için gerekli önlemleri alacaktır. Bu tedbirlerin en etkilisi NATO veya Kuzey Atlantik İttifakı olacaktır.

NATO’NUN KURULUŞ SÜRECİ

NATO’nun kurulmasına zemin hazırlayan olayların ilki olan Truman Doktrinini açıklayacak olursak, Truman Doktrini, Sovyetlerin 1946 yılı ile birlikte Ortadoğu, Hint Okyanusu ve Akdeniz’e inme gayreti, bölgede hâkimiyeti bulunan İngiltere’yi endişelendirmişti ama bu hamleyi de durduracak gücü yoktu. İngiltere’nin Türkiye ve Yunanistan’a savaş sonrasında yapmakta olduğu yardımı artık yapamayacağını Amerika’ya bildirmesi, Amerika’nın yardım sürecini hızlandırmıştır. İngiltere’nin yerini alan Amerika Sovyetlerin yayılmacı politikasına karşı kendisi dünyanın dört bir yanında kendi yayılma siyasetini uygulamıştır.

İngiltere’nin kurduğu düzenin başına Amerika’nın geçmesiyle Rusya’nın işi zorlaşmıştır. Bu devir soğuk savaş döneminin başlangıcı olarak kabul edilmiştir. Amerika Akdeniz ve Ortadoğu’da söz sahibi olması kolaylaşmıştır. Truman’ın istekleri yaklaşık 2 ay boyunca Kongre’de tartışıldı. Tartışmalar sonunda Başkan’a Türkiye ve Yunanistan’a askeri uzmanlar gönderme ve bu iki ülkeye yardım yapılabilmesi için 400 milyon dolar kullanabilme yetkisi verilmiştir. Bu miktarın 300 milyon doları Yunanistan’a 100 milyon doları ise Türkiye’ye yapılacaktı. Kongrede yasalaşan bu doktrin 27 Mayıs 1947 yılında Başkan Truman onayıyla yürürlüğe girmiştir.

ABD’NİN NATO PLANLARI

Marshall Planı ile Amerika Avrupa’nın ekonomik durumunu da ele almıştır. Altı yıllık savaş bütün ülkelerin ekonomik kaynaklarını tüketmiştir. Ekonomileri harekete geçirecek kaynak yoktur. Sovyet Rusya ise bu durumu kullanmıştır. Sovyet Rusya, Komünist partilerin daha etkin olduğu Fransa ve İtalya’yı seçmiştir. Bu ülkelerde çıkan grevler ülke ekonomisini daha kötü duruma getirmişlerdir. Amerika, Batı Avrupa’nın bu ekonomik sıkıntılarına yardımcı olmaya çalışmıştır. Bunun neticesinde 1945-46 yılları arasında 15 milyar dolar yardımda bulunmuştur. Fakat bu yardım yeterli olmamıştır.

Amerika, Avrupa’ya yapacağı yardımlar için fikir arayışı içerisine girmiştir. Fikir Dışişleri Bakanı George Marshall’dan gelmiştir. Marshall’a göre Avrupa ülkeleri ilk önce kendi aralarında bir işbirliğine girmeleri gerektiğini, birbirlerinin eksiklerini kendilerinin tamamlaması gerektiğini eksik olan tarafın ise Amerika tarafından kapatılması gerektiğini söylemektedir. 12 Temmuz da 16 ülkenin katılımıyla gerçekleştirilen konferansta Amerika’ya sunulmak üzere bir kalkınma programı hazırlanmıştır. Bu program üzerine 3 Nisan 1948 tarihinde çıkarılan kanunla Amerika 16 ülkeye 6 milyar dolar yardımda bulunmuştur. Bu yardımlar daha sonrada devam etmiştir. Amerika’nın Avrupa’ya yapmış olduğu bu ekonomik yardım Marshall Planı olarak adlandırılmıştır. Rusya Dışişleri Bakanı ’da Molotov’un adını alan bir ekonomik planla karşılık vermiştir.

NATO’NUN KURULMASI

Marshall Planı ile Amerika, Sovyet Birliği baskısını engellemeye çalışmıştır. Ancak bu sadece ekonomik bir önlem olmuştur. Askeri bir önlem olan NATO’nun kurulmasını hızlandıran olay 1948 yılında komünistlerin Çekoslovakya’nın yönetimini ele geçirmesi olmuştur. Komünizmin kendilerine bu kadar yaklaşmasını ve Rus baskısını engellemek isteyen İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg’un aralarında 17 Mart 1948’de Brüksel’de Brüksel Antlaşmasını imzalamıştır. Bu antlaşma ile ülkeler kendi aralarında ekonomik, sosyal ve askeri her türlü ilişkileri geliştirmeye çalışacaklarını taahhüt etmişlerdir. Bu antlaşma ile Avrupa’nın örgütlenmesi adına atılan ilk adım olmuştur.

ABD’de aynı tarihlerde Senatör Vandenberg, ABD’nin, yalnızlık politikasını terk etmişti. Avrupa ile ortak bir ittifaka katılmasının yasal koşullarını yaratmaya çalışmıştır. Bu nedenle bir rapor hazırlama gayreti içine girmiştir. Vandenberg tasarısı 11 Haziran 1948 tarihinde ABD Senatosu’nda kabul edilmiştir. Karar Washington’a barış döneminde Amerika Kıtası dışındaki ittifaklara katılma yetkisi vermiştir. 28 Eylül 1948 yılında Brüksel Antlaşmasını imzalayan devletler Batı Birliği Savunma Örgütünü kurmuşlardır. Yeterince güçlü olamayan örgüt Amerika’ya ihtiyaç duymuştur. Sovyetlerin artan tehdidine karşı 4 Nisan 1949’da Washington’da ABD, İngiltere, Fransa, Kanada, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, İtalya, Danimarka, Norveç, Portekiz ve İzlanda arasında Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü yani bilinen adıyla NATO kurulmuştur.

KAYNAKLAR

Fethullah Akın, “İkinci Dünya Savaşı Sonrası Yeni Dünya Düzeni ve Türkiye” 

Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 

Mahmut Akkor, “II. Dünya Savaşı’nın Sonu ve Truman Doktrininin Ortaya Çıkışı”

Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Kronik Kitap Yayınları, Ankara, 2019, s.409

Çağdaş Yüksel, “ NATO ve Türkiye’nin Dış Politikasına Etkileri (1949-1979)”

ERENCAN KESKİN

Diğer tarih yazılarımızı okumak için tıklayınız