KÜRŞAD OLARAK BİLİNEN CHİE-SHİH-SHUAİ KİMDİR?

Kürşad (Temsili Çizim)

KÜRŞAD OLARAK BİLİNEN CHİE-SHİH-SHUAİ KİMDİR?

Türk tarihinin efsanevi bağımsızlık savaşçısı Kürşad’ı çoğumuz duymuşuzdur. Anlatılana göre Kürşad isimli yiğit bir savaşçı, Çin esareti altındaki Göktürkleri bağımsızlığına kavuşturmak ister. Bu hedef doğrultusunda Çin sarayına bir baskın düzenler ve kendisiyle birlikte 40 adamı bu uğurda canını verir. Haydi gelin bir de olaya detayları ve gerçekliğiyle bakalım.

Chie-Shih-Shuai (Kürşad)

Tarihimizde “Kürşad” ismiyle bilinen kahramanın adı Çin kaynaklarında “Chie-Shih-Shuai” (Geleneksel Çince: 結社率) olarak geçmektedir. Chie-Shih-Shuai, Aşina hanedanına bağlı bir Göktürk prensidir. Babası Doğu Göktürk hükümdarlarından Şipi Kağan (609-619), amcası İl Kağan (621-630), kardeşi ise Çin ile yakın bağları ile bilinen Tu-li Kağan’dır. Çin kaynaklarında Chie-Shih-Shuai’ın çapkın bir karakteri olduğu ve hatta bu yüzden abisi Tu-li tarafından azarlandığı geçmektedir. Tu-li, Çin ile o kadar yakındı ki, 625 yılında Tang Hanedanı İmparatoru Tai-tsung ile bir kardeşlik yemini ettiği bilinmektedir. 629 yılında ise Çin sarayına yerleşmiş, Çin kültürünü benimsemiş ve hatta askeri unvanlar almıştır.

Doğu Göktürklerinin Çin Esaretine Girmesi

627 yılı yazında Doğu Göktürk ülkesine kar yağması büyük bir kıtlığa yol açmıştı. Bu kıtlık Göktürk halkını isyana sürüklemiştir. Devletin kötü gidişatı bununla da sınırlı kalmamıştır. 630 yılında Çin ile yapılan bir savaşta İl Kağan Çin’e esir düştü. Bu olay Doğu Göktürk Kağanlığı’nın Çin esaretine girmesine sebep olmuştu.

Doğu Göktürklerin içinde bulunduğu durumdan ötürü son derece üzüntü duyan İl Kağan 634 senesinde ölmüştü. İl Kağan’ın ölümü üzerine Göktürk halkı üç ayrı kola bölündü. Bir kısım Ötüken taraflarındaki Sir Tarduşlara katıldı, bir diğer kısım da batıya yani Türkistan şehirlerine gitti. Yaklaşık yüz bin kişilik bir kütle halinde olan üçüncü kısım ise Çin ülkesine yerleşti. Yüz bin kişilik bu Göktürk dalgası Çin ülkesini tedirgin etmişti.

Çin yüz bin kişilik bu topluluğu Sarı Irmak’ın güney kısmına yerleştirme kararı aldı. Göktürkler her ne kadar Çin ülkesini tedirgin etse de Çin’in asıl planı Göktürk halkını asimile etmekti. Çinli devlet adamları Türk’leri seçilen bölgelere parça parça yerleştirmeye başladı. Bunun yanında Türk boy beylerine de “Chung-lang” gibi çeşitli unvanlar verildi. Artık boy beyleri de dahil olmak üzere Türk’ler, Çin esaretine resmen girmişti. Bazı Türk aileleri de Çin başkentine gidip imparatorluk sarayında görev almışlardı.

Chie-Shih-Shuai Ayaklanması

Takvimler 639 yılını gösterdiğinde bir Türk beyi olan Chie-Shih-Shuai’ın Çin esaretine artık dayanamayarak, bir isyan hareketi planlamaya başlamıştır. Her ne kadar Çin sarayında general rütbesine terfi etmiş olsa da Chie-Shih-Shuai’ın böyle bir isyana kalkışacağı da isteyeceği de gayet doğaldı. Çünkü o kardeşi Tu-li’yi, Çin ile arasındaki yakın ilişki yüzünden hainlikle suçlamış hatta bu yüzden araları açılmıştır.

Chie-Shih-Shuai, aşağı yukarı 40 kadar Türk boy beyi ile temasa geçip anlaşmış ve isyanı planlamıştı. Plana göre; Prens Li Chih gece gezmesine çıktığı sırada ilk başta onu yakalayacaklar ve açık kalan saray saray kapısından istifade ederek içeri gireceklerdi. İçeride ise asıl hedef olan Çin imparatoru Tai-tsung’u esir alacaklardı. Plan başarılı olduğu takdirde Göktürk’lerin başına kağan olarak Tu-li’nin oğlu Ho-lo-hu geçecekti. Ancak olaylar böyle gerçekleşmedi.

Chie-shih-shuai ve arkadaşları o gece saray etrafında prensi bekledikleri sırada ansızın bir fırtına meydana geldi. Fırtınadan ötürü prens dışarı çıkmadı ve Chie-shih-shuai planlarının ortaya çıkacağını düşünüp hızlıca harekete geçti. Bu sefer hedef saraya direkt hücum etmekti. Saraya saldıran Chie-shih-shuai ve 40 askeri, dört savunma hattını da yardılar ve onlarca Çinli askeri öldürdüler. Ancak o dönemin önemli generallerinden Sun Wu-kai son anda imparatora yardıma geldi. Chie-shih-shuai ve arkadaşları hızlıca atlarına binip kaçmaya başladı. Wei Irmağı’nı geçerek eski topraklarına yerleşmek niyetindeydiler fakat sınır devriyeleri tarafından yakalanıp oracıkta öldürüldüler. Aralarından sadece Ho-lo-hu affedildi ve sürgüne gönderildi.

İsyan başarısız olmuştu ancak 40 kişiyle Çin’e büyük korku salmaya yetmişti. Çin İmparatorluğunun idarecileri bu olaydan sonra Göktürkleri hızlı bir şekilde ülkeden çıkarmak için çalışmalara başladı. Göktürkler, Çin’in kuzeyinde Çin kontrollü bir devlet kurdular ve devletin başına da Ssu-mo kağan olarak atandı. Ancak bu devlet de varlığını sürdüremedi ve Sir Tarduşlar tarafından tarihin tozlu sayfalarında yer aldı.

Neden Kürşad?

Tarihimizin önemli olaylarından olan isyanımızı iyice öğrendiğimize göre şimdi gelelim işin en tartışmalı olan kısmına; Neden Kürşad?

Gerek Göktürk kaynaklarında gerekse Çin kaynaklarında “Kürşad” ismini göremeyiz. Kürşad isminin çıkış kaynağı; Türk Edebiyatı’nın en kuvvetli kalemlerinden birisi olan Hüseyin Nihal Atsız’a dayanmaktadır. Atsız, Bozkurtların Ölümü isimli romanında, bu bağımsızlık hareketini ele almış ve Chie-shih-shuai’ı, Kürşad olarak adlandırmıştır. Kendisine sorulduğunda ise Çin kaynaklarında geçen bir Türk’ün adını bu şekilde çevirdiğini belirtmiştir. Şad kelimesi eski Türkçede yüksek rütbeli komutanlara verilen bir unvandır. Kür ise günümüzdeki “gür” kelimesi ile aynı anlama sahiptir.

Aynı anlamı karşılasın ya da karşılamasın “Kürşad” ismi ülkemizin bir dönemini kasıp kavurmuştur. Bozkurtların Ölümü romanı ile vuku bulan Kürşad ismi o dönemlerde pek çok ailenin oğluna verdiği isim olmuştur. Ayrıca bu roman ile birlikte ülkemizde Türk tarihine olan ilgi artmıştır. Tarihin karanlığında kaybolan bu muazzam isyan hareketi bütün Türk dünyasında kendini duyurmuştur.

Gossive ailesi olarak Hüseyin Nihal Atsız’ın, Bozkurtlar romanını okumanızı ısrarla tavsiye ediyor. Yazımızı romanı okumayanların bile illaki duyduğu, çoğumuzun aklına kazınan o efsanevi cümle ile bitiriyoruz;

“Kür Şad ölmüş, fakat attan düşmemişti.

Ölmüş, fakat yenilmemişti…”

KAYNAKÇA

Kür Şad Adının Etimolojisi Veya Türk Tarihinde Kür Şad Adlı Bir Kişi Var Mıdır? OSMAN FİKRİ SERTKAYA

Göktürkler (I-II-III), AHMET TAŞAĞIL

Eski T’ang Tarihi

Sitemizde bulunan diğer tarih yazılarımızı incelemek için tıklayınız.